ORANJESTAD – In deze opiniebijdrage bekritiseert Anouk Balentina, een wetgevingsjurist en mensenrechtenactiviste op Aruba, het systeem waarbij de regerende coalitie de Ombudsman kiest. Ze pleit voor een eerlijker systeem met een gekwalificeerde meerderheid. Balentina benadrukt de noodzaak van een krachtige en rechtvaardige Ombudsman om de burgerrechten te beschermen, gezien de problemen met transparantie en machtsmisbruik door de Arubaanse overheid. 

Door Anouk Balentina

De president van het Arubaanse Parlement klopt trots op zijn borst en verkondigt: “Awe mi ta usa palabra di un amigo: ‘Bisa locual bo ta bai hasi, hasi locual bo bisa’.” Een variant op de woorden van wijlen Pim Fortuyn in Nederland: ”Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg.”

Hij verwijst met die woorden naar de recente publicatie van de vacature voor de Arubaanse Ombudsman en doet alsof de komst van de eerste Ombudsman zijn verdienste is. Maar het is nog maarde vraag of het Arubaanse volk blij moet zijn met de komst van een zeer belangrijk instituut, die zoals het nu is opgezet een Ombudsman krijgt op basis van een politieke benoeming. 

Is dit een stap voorwaarts voor de democratie en rechtvaardigheid, of juist een nieuw middel voor meer machtsmisbruik en de ondermijning van de burger? Kunnen we juichen?

Een van de allereerste lessen die je leert als Arubaanse wetgevingsjurist is dat je geen wetten van Nederland of andere landen van ons Koninkrijk klakkeloos overneemt voor Aruba, zoals nu het geval lijkt te zijn. 

Onze feitelijke situatie, cultuur, kleinschaligheid, politiek en Parlementsindeling verschillen fundamenteel van die van Nederland en zelfs van onze Caribische buren.

Binnen de democratie staat het principe van checks and balances centraal. De Ombudsman zou hier een cruciale rol in moeten spelen als een onafhankelijke waakhond, vrij van politieke (be)invloed(ing). 

Maar bij de aanname van de wetgeving voor de Ombudsman is een essentiële nuance gemist. Er is gekozen voor een systeem waarbij een volstrekte meerderheid, de helft plus één, van het Arubaanse Parlement de beslissing neemt wie Ombudsman wordt, waardoor enkel de regerende coalitie van MEP en RAIZ invloed heeft op de benoeming en andere partijen in de oppositie buitenspel worden gezet. 

Zelfs tijdens de behandeling van de landsverordening in het parlement had de oppositie geen echte stem. De regerende partijen MEP en RAIZ knikten voortdurend instemmend naar elkaar, waardoor echte debatten en meningsverschillen in de kiem werden gesmoord. Zoals telkens weer gebeurt. 

Een gekwalificeerde meerderheid, waarbij driekwart van de Statenleden achter een benoeming moeten staan, zou voor Aruba een eerlijker systeem zijn. Ook leden van de oppositie zouden dan zeggenschap krijgen bij de benoeming van de Ombudsman. 

Helaas kan dat staatsrechtelijk niet in een Landsverordening. Het is om die reden dat in 2022 getracht is om het aannemen van de Ombudsman constitutioneel in de Staatsregeling van Aruba in te bedden waardoor de aanstelling van de Ombudsman met een gekwalificeerde meerderheid wel zou kunnen. 

Maar de coalitie heeft dit voorstel verworpen. Een aan de coalitie gelieerde jurist heeft in 2022 een uitvoerige opinie  geschreven om het dilemma te belichten. Heel veel woorden voor een probleem waar in Aruba politiek geen oplossing voor te vinden is. 

De enige oplossing is aanstelling buiten de politiek door een niet politiek orgaan. Een andere oplossing is een aanstelling op Rijksniveau.  Maar deze opties zullen vooralsnog een utopie zijn.

Burgers strijden

Op dit moment vechten Arubaanse burgers op verschillende fronten voor hun rechten: de strijd voor schone lucht door buurtbewoners van de landfill Parkietenbos, bescherming van de natuur in Seroe Colorado, het behoud van het strand bij Embassy Suites en de zorgen van de LNG pijplijn-buurtbewoners. 

Dit alles toont aan dat er veel mis is en een gebrek aan transparantie en behoorlijk bestuur. Er is sprake van machtsmisbruik, overtredingen van wetten door de overheid zelf, en een groot gebrek aan toezicht en handhaving. 

Meer dan ooit is een onafhankelijke Ombudsman gewenst, die de machtige overheid terecht kan wijzen in het belang van een machteloze bevolking. De noodzaak van een onpartijdige, krachtige en rechtvaardige Ombudsman die David steun geeft in zijn strijd tegen Goliath.

Het is nu aan ons, het volk, om waakzaam te blijven en ervoor te zorgen dat de benoeming van de Ombudsman niet slechts een symbolische handeling is, maar een échte stap richting verbeterde verantwoording, transparantie en bescherming van onze rechten. 

De selectiecommissie voor de toekomstige Ombudsman bestaat uit gerespecteerde personen zoals de president van het Hof van Justitie, de voorzitter van de Raad van Advies en de voorzitter van de Algemene Rekenkamer. 

Het ware aan te bevelen dat de burgers kennisnemen van de aanbeveling die door de selectiecommissie aan het Parlement wordt gegeven. Zij kunnen dan controleren of de politieke keuze van een Ombudsman overeenkomt met de onafhankelijke aanbeveling. 

Maar waarschijnlijk zal dat niet gebeuren, uit privacy overwegingen. Bovendien is het parlement niet gehouden de aanbeveling te volgen. Daarmee blijft de vrees voor een politieke keuze bestaan.