Houdbare overheidsfinanciën (4): Aruba’s uitdagende reis

Op 5 april hield de voorzitter van het College Aruba financieel toezicht, Raymond Gradus, een lezing op Aruba, waarbij hij de balans opmaakt over zeven jaar financieel toezicht. “Dat heeft ervoor gezorgd dat het publieke debat over de overheidsfinanciën is geïntensiveerd.

Aruba.nu heeft zijn presentatie in vier delen geknipt. Deel een gaat over de financiële positie van Aruba in de regio voor de coronacrisis, deel twee gaat over Aruba en de coronacrisis en vandaag werd het derde deel gepubliceerd over het financiële toezicht zelf, waarna Raymond Gradus nu, in dit laatste deel, afsluit met een blik op de toekomst.

Schuldreductie

Aruba moet zo snel als mogelijk tot schuldreductie komen door de nominale te laten dalen. Surplussen op de begroting zijn hiervoor noodzakelijk. Een surplus op de begroting in 2023 is, gelet op het sterke herstel van de Arubaanse economie, zeker haalbaar. Aruba kan voor het eerst sinds 2008 de nominale schuld terugbrengen.

Om dit te realiseren zal Aruba de uitgaven voortvarend moeten verlagen en dus niet alleen moeten leunen op het verhogen van de overheidsinkomsten.

Aruba moet toe naar een stringent begrotingsbeleid, waarbij vooral kritisch moet worden gekeken naar de uitgaven. In zekere zin is hier de uitdaging om te breken met een traditie en daar zou dit jaar zoals we ook hebben aangegeven bij ons advies bij de Ontwerp Begroting al een aanvang gemaakt moeten worden.

Uitgavenbeheersing

Het CAft ziet met name bij de personeelslasten en bij de post goederen en diensten mogelijkheden en adviseert hierop dan ook al geruime tijd.

De overheid van Aruba heeft in 2018 het Beleidsplan Verlaging Personeelslasten (BVP) uitgebracht met voorstellen voor het structureel verlagen van de personeelslasten.

Een concreet doel was bijvoorbeeld om de overwerkvergoedingen te verlagen. De overwerkvergoedingen dalen echter niet. In 2021 zijn deze zelfs gestegen ten opzichte van 2020.

Ook aan een ander plan van de overheid, om de stijging in personeelslasten af te remmen door periodieke verhogingen en bevorderingen te koppelen aan het functioneren van de medewerker, is vooralsnog geen opvolging gegeven. Ook in recente ontwerpbegroting zien we dat er dit jaar negen diensten, raden of commissies bij komen zonder dat duidelijk is of dit bij bestaande diensten kan worden ondergebracht.

Bij goederen en diensten schreef het Financieel Economisch Memorandum van Aruba (2018) een structurele verlaging voor. In 2022 bedragen de lasten voor goederen diensten volgens de OB 2022 echter 226 miljoen florin. Dit is dertig procent hoger dan het gemiddelde in de periode 2015-2019. Belangrijke factoren voor deze kostenontwikkeling zijn:

• Structurele landsbijdragen aan overheidsentiteiten, zoals Serlimar. Volgens de dienstverleningsovereenkomst tussen Serlimar en de overheid gaat er jaarlijks een bedrag van 22 miljoen florin naar Serlimar voor uitgevoerde diensten. In afgelopen jaren zijn er daar bovenop additionele bijdragen naar Serlimar gegaan vanwege de precaire financiële situatie van het bedrijf.
• Huur aan gebouwen is in de afgelopen jaren excessief toegenomen (veertig procent stijging in 2022 ten opzichte van 2016).
• Uitgaven aan inhuur van externen of opdrachtverlening aan derden (‘deskundig advies’) laten ook een stijging zien. Het is van belang dat in het kader van doelmatigheid deze uitgaven beheerst worden.

Daarnaast dienen andere uitgaven ook uitvoerig onder de loep genomen te worden om besparingen te realiseren.
Ook moet kritisch worden gekeken naar mogelijkheden of dienstverlening die nu door de overheid wordt uitgevoerd, door de private sector kan worden uitgevoerd.

Van 2015 tot en met 2018 is jaarlijks gemiddeld 60 miljoen florin vanuit de landsbegroting naar AZV gegaan voor het aanzuiveren van tekorten. In 2018 is de BAZV verhoogd met één procent om de financiële positie van de AZV te verbeteren. Dit heeft in 2019 bijgedragen aan een positief resultaat bij de AZV. Kostenbesparende maatregelen zoals beperkingen bij de zelfzorgmiddelen zijn echter nog steeds niet geïmplementeerd.

Renterisico

In de periode 2022-2026 zal 4 miljard florin moeten worden afgelost. Het gaat hierbij zowel om herfinancieringen als om de tekorten uit OB. In oktober 2023 zullen nieuwe afspraken worden gemaakt tussen Aruba en Nederland over de herfinanciering van de liquiditeitsleningen, nu voor een bedrag van 916 miljoen florin.

Ook heeft Aruba tot 2023 buitenlandse leningen gefinancierd bij Nederland tegen een gunstige rente van 2,64 procent. Al deze leningen zullen moeten worden geherfinancierd de komende jaren tegen de dan geldende marktrente.

Door de omvangrijke herfinanciering van 4 miljard florin in de komende jaren is Aruba kwetsbaar voor rentestijgingen. In Europa zijn deze rentestijgingen al zichtbaar. Om de gevoeligheid van Aruba weer te geven: per procent rentestijging nemen de rentelasten in 2026 toe met tenminste 37 miljoen florin.

Wellicht ten overvloede: door overschotten hoeft minder te worden afgelost en van één procent overschot volgend jaar zal een heel serieus signaal uitgaan ook omdat dan de herfinancieringsafspraken met Nederland aflopen.

Vergrijzing

In 2014 zijn verschillende maatregelen getroffen om de financiële positie van het ouderdomfonds te verbeteren. Ondanks deze maatregelen, zal volgens de SVb de reserve bij het AOV-fonds in 2032 uitgeput zijn. Daarna worden structurele tekorten verwacht en deze zullen conform de wet door het land moeten worden aangezuiverd. Additionele maatregelen zijn daarom noodzakelijk om tekorten op de middellange termijn te vermijden.

Volgens prognoses van de SVb zullen de zorgkosten in de periode 2020-2030 bij ongewijzigd beleid met 200 miljoen florin toenemen. Daarvoor is het belangrijk dat de besparingen (kostenreductie van 60 miljoen florin) daadwerkelijk gerealiseerd worden, zodat deze stijging wordt gedempt. Op de lange termijn zullen zorg-gerelateerde uitgaven echter door vergrijzing verder stijgen. Additionele maatregelen in de gezondheidszorg zijn dus noodzakelijk.

Hervormingen

Om tot duurzaam houdbare overheidsfinanciën te komen is het van belang dat Aruba hervormingen doorvoert. Investeringen vormen hiervan vanzelfsprekend een belangrijk onderdeel.

Aruba en Nederland zijn een Landspakket overeengekomen, een onderlinge regeling op grond van het Statuut, waarin de noodzakelijk hervormingen (en investeringen) verbonden aan specifieke thema’s zijn opgenomen. Het is nu zaak dat het Landpakket op de juiste manier (concreet en goed onderbouwd) wordt verwerkt in de begroting van Aruba.

Met het op te richten COHO wordt een tool gepresenteerd om de hervormingen te faciliteren. Het CAft volgt de ontwikkelingen hieromtrent natuurlijk met aandacht: waar het nu om gaat is dat Aruba het moment grijpt om aan de slag te gaan met de noodzakelijke hervormingen.

Conclusie

Concluderend zegt Gradus dat Aruba tot schuldreductie moet komen. Er moet vanaf 2023 een surplus op de begroting worden bewerkstelligd. Daarbij moet Aruba de nadruk leggen op het verlagen van de uitgaven: verlaging van de uitgaven op goederen en diensten naar het pre-coronaniveau en een structurele nominale daling van de personeelslasten.

Het CAft geeft in overweging om bij de belastinghervorming in 2023 niet alleen de BTW in te voeren, maar de strategie te verbreden op basis van de overige adviezen van het IMF, zoals: een beperking van de hypotheekrenteaftrek en het afschaffen van de aftrek van de rente over consumptief krediet, de afschaffing van de aftrek van de kosten van een dienstbetrekking, accijnsverhoging en vermogensbelasting.

De Arubaanse economie moet worden hervormd en gediversifieerd. Daarvoor moet Aruba ook ruimte maken op de begroting om investeren te kunnen doen en te hervormen. Hervormingen zijn vervat in het Landspakket. Dit pakket moet concreet en onderbouwd worden opgenomen in de begroting. Kom tot tijdige vaststelling van de begroting.

Al met al een hele uitdaging maar zeker geen onmogelijke. Het FEM en ook het overschot in 2019 waren goede stappen in die richting. Het komt er nu op aan om het forse economische herstel te benutten om de schuld van Aruba te verkleinen, de economie te hervormen en plannen zoals BVP daadwerkelijk uit te voeren.

Ook dit jaar liggen daar volgens Gradus al mogelijkheden.

---

• Houdbare overheidsfinanciën (1): Aruba voor de coronacrisis
• Houdbare overheidsfinanciën (2): Coronacrisis en Aruba’s herstel
• Houdbare overheidsfinanciën (3): Aruba’s financieel toezicht