De kersverse staatsecretaris voor Koninkrijksrelaties, Alexandra van Huffelen was in februari op kennismakingsbezoek op Aruba. Daar was zij van 15 tot 17 februari. Van Huffelen stuurde een reisverslag van dat bezoek naar de Tweede Kamer: “Om u een inzicht te bieden in mijn kennismakingsreis.“

Dinsdag 15 februari

In Aruba startte mijn bezoek met een ontmoeting met gouverneur Boekhoudt. Hij gaf een schets van de actuele maatschappelijke en politieke situatie in het land. De gouverneur noemde het heel belangrijk dat de beoogde langjarige samenwerking dit jaar concreet gestalte krijgt, nu de voorbereidende onderzoeken zijn of op korte termijn worden afgerond. Focus is daarbij belangrijk,
gelet ook op de beperkte uitvoeringskracht. De wijze waarop de korting op ambtenarensalarissen van 12,6% op dit moment wordt ingevuld verdient aandacht.

Tijdens een diner bijeenkomst sprak ik met een vijftal vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en de toeristische sector. Zij benadrukten het belang om het landspakket en de daarin opgenomen hervormingen door te zetten en daarbij ook
de stakeholders te betrekken. De inspanningen die nodig zijn om het dichtbevolkte eiland aantrekkelijk te houden voor inwoners en toeristen kwamen daarbij ter sprake. Bescherming van de natuurlijk rijkdommen en bevordering van duurzaam toerisme is daarbij essentieel.

Woensdag 16 februari

De dag begon met een gesprek met minister-president Wever-Croes, die bedankte voor de medische- en financiële steun vanuit Nederland tijdens de pandemie. Zij pleitte ervoor de grens met buurland Venezuela voorlopig gesloten te houden. Geschetst werd hoe Aruba de COVID-maatregelen versoepelt en het land heropent. We stonden stil bij de salariskorting en spraken af later die dag hierover samen met de vakbonden, die mij hadden uitgenodigd, te spreken. De minister-president zei dat de normering van de topinkomens in Aruba tot veel discussie leidt en dat regionale afstemming en een ruimere overgangstermijn nodig zal zijn om onbedoelde effecten te voorkomen.

Op mijn beurt heb ik mijn zorg uitgesproken over de zeer hoge overheidsschuld in Aruba, gezegd dat de salariskorting op een andere manier kan worden ingevuld, het belang van duurzame ontwikkeling benoemd en gevraagd na te denken over een visie die richting geeft voor de lange termijn.

Tijdens de aansluitende kennismaking met de ministerraad passeerde een hele serie wensen en aandachtspunten de revue. Om er enkele te noemen: onrust in de samenleving vanwege de bezuinigingen, voorwaarden die te streng zijn, de noodzaak te investeren en de economie meer divers te maken, de beperkte uitvoeringscapaciteit, de wens de staatsschuld te herfinancieren tegen de lagere Nederlandse rente, hulp bij verduurzaming en een structurele aanpak van de afvalproblematiek en het belang van digitalisering.

Daarbij gaf ik aan de samenwerken meer is dan geld beschikbaar stellen. Visie is nodig: wat voor land wil je zijn? En ook Aruba zal zijn deel van de afspraken moeten nakomen om te land weerbaarder te maken en zijn aantrekkelijkheid te laten behouden.
Ook voorzitter Vrolijk van de Staten van Aruba stipte in een persoonlijk gesprek zijn zorgen aan over de salariskorting en maatregelen voor de topinkomens. Hij vroeg aandacht voor de rol van de Staten bij de totstandkoming, beoordeling en
controle van de afspraken die tussen de landen worden gemaakt.

In reactie gaf ik aan dat Aruba grote problemen kent en hervormingen nodig zijn om te kunnen groeien en die problemen op te lossen. Extern toezicht kan daarbij helpen.

In het parlement sprak ik met Statenleden die ook deelnemen aan het Interparlementair Koninkrijksoverleg. De commissievoorzitter benadrukte het belang van wederzijds respect en gelijkwaardigheid, de noodzaak om zorg en onderwijs te moderniseren en de maatschappelijke rust die nodig is om te kunnen regeren.

Oppositiepartij AVP gaf aan geen vertrouwen te hebben in de plannen van de regering en de afspraken in het landspakket. Het land moet de hand in eigen boezem steken. Versoberingsmaatregelen moeten worden beëindigd. Samenwerking kan wel bijdragen aan opbouw van professionele capaciteit. Vanuit RAIZ werd gesteld dat we met elkaar in gesprek moeten over de aanpak van het democratisch tekort. Accion21 onderstreepte dat Aruba zich aan de afspraken moet houden. Deze partij zou graag meer aandacht voor mensenrechten in het landspakket zien.

Vanuit de MEP werd aandacht gevraagd voor de uitvoeringskracht die nodig is om de gemaakte afspraken te kunnen uitvoeren. Er
wordt nu een (te) zwaar beroep gedaan op een kleine groep mensen. Tijdens een lunch aangeboden door de centrale bank van Aruba werden verschillende presentaties gegeven over de financiële en economische ontwikkelingen in het land. De financiële sector op Aruba heeft de pandemie goed doorstaan, maar de overheidsschuld baart grote zorgen.

Er werd aandacht gevraagd voor de herfinanciering van de verstrekte liquiditeitsleningen. Aruba kampt met een flink contingent illegale arbeiders; de informele economie is fors. Het goed nakomen van belastingverplichtingen zou veel kunnen betekenen voor
de landskas. Daarom is het belangrijk de belastingen te moderniseren en de belastingdienst aan te passen aan de eisen van de tijd en toe te rusten met voldoende mensen en middelen. Dan komt er ook geld beschikbaar voor investeringen, armoedebestrijding, onderwijs en natuur.

Aan de rand van de vuilstortplaats bij Parkietenbos sprak ik met omwonenden die al heel lang last hebben van de schadelijke overlast die deze vaak in brand staande dump oplevert. Zij bepleiten met vasthoudendheid hun zaak en gebruiken daarbij ook juridische middelen. Ik heb hun zorgen gedeeld in mijn gesprekken met bewindslieden, die erkennen dat de situatie dringend om een duurzame oplossing vraagt. Ook in de persconferentie aan het slot van het bezoek kwam het onderwerp aan de orde.

In “Casa Cuna” worden kinderen van 0 tot 6 jaar die (tijdelijk) niet thuis kunnen verblijven opgevangen. In 2019 werd aan deze instelling een huis voor tienermoeders toegevoegd, waar moeders in de leeftijd van 13 tot 23 jaar met hun kind begeleid kunnen wonen. Ik heb met eigen ogen kunnen zien hoe betrokken professionals en vrijwilligers hier het verschil maken. En hoe moeilijk
het is telkens weer aan voldoende middelen te komen om het werk goed te kunnen blijven doen en de capaciteit in overeenstemming te brengen met de vraag om hulp.

De zorg stond centraal in een gesprek met de directeuren van de twee Arubaanse ziekenhuizen en de voorzitter van de huisartsenvereniging op het eiland. Al voor COVID was de houdbaarheid van de zorg op Aruba een probleem. Tijdens de pandemie heeft Nederland de zorgsector met mensen en middelen ondersteund. Samenwerking tussen de ziekenhuizen in het Caribisch deel van het Koninkrijk komt onder regie van het ministerie van VWS stap voor stap tot stand, maar kent zeker nog de nodige uitdagingen.

De gesprekspartners vroegen aandacht voor de omvang en invulling van de afgesproken bezuinigingen in de zorg. Samenwerking
en efficiencyverbetering zijn ook nodig om medische uitzendingen naar het buitenland terug te dringen. Tijdens het gesprek werd het belang van preventie, en de bijdrage die dit kan leveren aan het in de hand houden van de zorgkosten, met klem onderschreven.

Hoe belangrijk kunst en cultuur is voor een vitale samenleving werd nog eens duidelijk tijdens een bezoek aan San Nicolas. Tijdens een “Art Walk” bewonderde ik verschillende muurschilderingen, die de stad die na het sluiten van de olieraffinaderij wat in verval is geraakt letterlijk weer kleur geven. Hopelijk ontstaat na het beëindigen van de COVID-beperkingen weer ruimte voor festivals, museumbezoek en andere activiteiten. Over het kunst- en cultuur en klimaat sprak ik ook met mevrouw Van Romondt, die al tientallen jaren op dit terrein actief is. Zij hield een pleidooi om te onderzoeken hoe fondsen en deskundigheid in Nederland
gebruikt zouden kunnen worden voor impulsen in Aruba en de andere Caribische landen. Dit verdient zeker opvolging.

Met de heer Goedgedrag, éminence grise op het terrein van de Koninkrijksrelaties, sprak ik over de kansen en valkuilen bij de samenwerking tussen de landen in het koninkrijk. Het was goed van gedachten te wisselen over zijn ervaringen in een lange reeks van jaren en de lessen die hieruit getrokken kunnen worden voor de toekomst.

Samen met minister-president Wever-Croes sprak ik in het kantoor van de vertegenwoordiging van Nederland met een delegatie van de Arubaanse vakbonden. Dat gesprek ging voornamelijk over de uitwerking van de salariskorting van 12,6% in de praktijk, de reikwijdte van de maatregelen die ook werknemers bij overheidsbedrijven raken en de normering van topinkomens. Gepleit werd voor beëindiging van de maatregelen, nu de hotels weer vol zitten en de economie zich herpakt.

In reactie heb ik aangegeven dat de salariskorting grote betekenis heeft in de nog steeds lastige situatie van Aruba en de Arubaanse overheidsfinanciën. Een alternatieve invulling die de pijn eerlijker verdeelt, is mogelijk. Maar zeker zolang er liquiditeitssteun wordt gegeven kunnen we geen afscheid nemen van de korting. Wel zullen we het gesprek gaan voeren over de
condities waaronder en de wijze waarop de korting kan worden afgebouwd.

De avond werd besteed aan een bijeenkomst met een zestal vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld. Dit leverde waardevolle inzichten op over deugdelijkheid van bestuur, de jeugdzorg voor de moeilijkste groepen, de staat van het onderwijs, de mogelijkheid met Europese subsidies lokale hulporganisaties en projecten te ondersteunen, de positie van de LHBTI
gemeenschap in de Arubaanse samenleving en het functioneren van het lokale Rode Kruis. Aan de hand van concrete voorbeelden werd nog eens duidelijk hoe vitaal de rol is die het maatschappelijk middenveld op Aruba speelt.

Donderdag 17 februari

Tijdens het ontbijt sprak ik met de liaison van TWO / COHO over de in zijn ogen prima samenwerking met de Arubaanse counterparts. Voor die samenwerking wordt 2022 het jaar van de waarheid, nu op basis van onderzoeksresultaten besluiten moeten worden genomen en maatregelen moeten worden geïmplementeerd.

Met de Chief Conservation Officer van het nationale park Arikok, mevrouw Silva, en mevrouw Rodriguez-Takema die als vrijwilliger actief is sprak ik over het grote belang van natuurbescherming en natuurbehoud. Eigentijdse wetgeving op het terrein van milieu en ruimtelijke ordening ontbreekt, handhaving schiet te kort en bij ontwikkeling wint de korte termijn winst het vaak van het lange termijn belang.

Samenwerking met Caribisch Nederland en de projecten die daar plaatsvinden zou meerwaarde kunnen hebben, evenals ondersteuning bij het aanvragen van (Europese)projectsubsidies.

Direct betrokken ambtenaren bij de uitvoering van de tussen Aruba en Nederland gemaakte afspraken gaven in een rondetafelgesprek hun visie op de samenwerking. Enkele noties uit dat gesprek: er zijn fundamentele veranderingen nodig in wetgeving en overheidsorganisatie, anders zullen hervormingen niet beklijven, de overheid werkt te verkokerd en als de overheid zelf het goede voorbeeld geeft kan met meer gezag van de bevolking en het bedrijfsleven worden gevraagd in te stemmen met ingrijpende maatregelen.

En dat alles in een situatie waarin de uitvoeringskracht beperkt is. Ik was onder de indruk van de energie en vastberadenheid waarmee deze kleine groep zich inzet voor verbeteringen in hun land.

Inspirerend was een bezoek aan Stichting Ateliers’89, waar ik werd rondgeleid door initiatiefnemer Elvis Lopez. Talentvolle kunstenaars stromen van hieruit regelmatig door naar de Rietveld Academie, waaraan Lopez als gastdocent is verbonden. In de expositieruimte bewonderde ik prachtig werk. Bijzonder aan deze stichting is de verbinding met de omgeving, onder meer via activiteiten in wijken en workshops voor jongeren.

Procureur-generaal Ter Stege en hoofdofficier De Vries deelden met mij hun zorgen over het ontbreken van forensische zorg voor (jeugdige) delinquenten. Daardoor kan niet effectief een TBS- of PIJ-maatregel worden opgelegd. Zij noemden schrijnende voorbeelden van de gevolgen die dit in de praktijk heeft.

Met een afsluitende persconferentie, samen met mevrouw Wever-Croes, kwam een eind aan het bezoek aan Aruba.

• Download hier het hele reisverslag van staatssecretaris Alexandra van Huffelen