AMSTERDAM – De excuses die koning Willem-Alexander heeft uitgesproken voor het Nederlandse slavernijverleden hebben veel emoties losgemaakt bij toeschouwers, schrijft de NOS. Er zijn lovende woorden voor de bewoording en toon van de toespraak onder nazaten van slaafgemaakten, maar er is ook scepsis over de vraag welk vervolg eraan wordt gegeven. En een deel van de Tweede Kamer had liever helemaal geen excuses gezien.

In voormalige kolonies wordt het overwegend positief ontvangen dat na premier Rutte ook de koning verontschuldigingen heeft aangeboden. Zo spreekt de Curaçaose premier Gilmar Pisas van een historisch moment. Dat Willem-Alexander om vergiffenis vroeg voor het feit dat zijn voorvaderen niet eerder hebben ingegrepen ‘dat waarderen we zeer’, zegt Pisas.

Nederland heeft volgens hem moed en verantwoordelijkheid getoond om ‘pijnlijke zaken uit het verleden aan te pakken’. De excuses vormen volgens Pisas een belangrijke verandering in de relatie tussen Curaçao en Nederland.

De Surinaamse president Chan Santokhi verwelkomt de excuses, maar voegt eraan toe dat zijn regering niet meteen wil reageren, omdat hij eerst een in zijn land ‘breed gedragen’ antwoord wil hebben op hoe Nederland en Suriname nu verder gaan. ‘De wonden van driehonderd jaar slavernij zijn niet makkelijk weg te maken.’

Op straat in Suriname en op Curaçao waren de reacties verdeeld (1:39)

Vooraf wist niemand wat de koning precies zou gaan zeggen in zijn speech. Excuses lagen voor de hand, maar hoe ver zou hij daarin gaan?

Dat hij om vergiffenis zou vragen had bijvoorbeeld John Leerdam, kwartiermaker van het toekomstige slavernijmuseum, niet verwacht. “Ik voelde de tranen langs mijn wangen glijden”, vertelde hij in de live-uitzending op NPO 1. “Het is een historisch moment, dat moeten we ons heel goed realiseren.”

Bekijk hier de video (1:49): ‘Excuses aanvaard, met een opdracht voor allen’

Nadat Willem-Alexander de excuses had uitgesproken, werd er luid gejuicht. “Ik kreeg kippenvel toen dat gebeurde”, zei Dagmar Oudshoorn, voorzitter van het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden.

“Het belangrijkste is erkenning”, zei een toeschouwer na afloop. Hij ervaart dat veel mensen denken dat slavernij niet belangrijk is, omdat het lang geleden plaatsvond. “Maar het is iets dat bij mensen in het hart zit en onderdeel is van hun familiegeschiedenis. De manier waarop de koning hier uitdrukking aan gaf, geeft aan dat er erkenning is.”

De koning vertelde dat hij er veel gesprekken over heeft gevoerd, zowel in Nederland als in het het Caribische deel van het koninkrijk. “Zij hebben ons duidelijk gemaakt hoezeer de pijn nog steeds in de haarvaten zit”, zei Willem-Alexander.

De volledige speech kan je hier bekijken (10:25):

“Grosso modo is op Curaçao erg blij gereageerd op de speech. ‘Historisch’, ‘kippenvel’ en ‘hartverwarmend’ hoorde ik mensen zeggen hier op het Brionplein in Willemstad. De aanwezigen kwamen omdat de koning zou spreken, die is erg geliefd op de eilanden.

Daarbij moet gezegd worden dat er amper publiek was dat hier live de toespraak volgde: maximaal 50 man. Behalve met het vroege tijdstip heeft dat ook te maken met het feit dat er nooit een slavernijherdenkingsdag is geweest op 1 juli, wanneer het Keti Koti is in Suriname.

Een aantal mensen zei dat de koning wel erg veel nadruk gaf aan Suriname in zijn speech. Men zag dat als een disbalans. Ik hoorde ook iemand zeggen dat de hele discussie over excuses vooral een Nederlandse aangelegenheid is en niet een Caribische. Het debat is vooral aangewakkerd door mensen met Caribische wortels die in Nederland wonen.”

Correspondent Caribisch gebied Dick Drayer

“Het is goed dat hij benoemt dat slavernij onmenselijk was”, reageerde een vrouw in het Amsterdamse Oosterpark, waar de herdenking was. Het klonk volgens haar oprecht, maar benadrukt dat de koning volgens haar al veel eerder excuses had moeten aanbieden.

“Niet slecht”, noemde Mitchell Esajas, voorman van The Black Archives en antiracisme-activist, de excuses. “En de koning heeft twee keer ook herstel genoemd, en dat is waar wij op gericht zijn.” Hij pleit voor herstelbetalingen om sociale ongelijkheid als gevolg van de slavernij aan te pakken.

Esajas heeft “niet zozeer” vertrouwen of die herstelbetalingen er ook komen. “Het ligt aan ons als maatschappij, ons als gemeenschap en de politiek om dat te realiseren”, zei hij.

Voorzitter van het Nationaal Comité Herdenking Slavernij Johan Roozer hoopt dat het koninklijk huis een fonds opzet om onderzoek te doen naar de doorwerking van het slavernijverleden in het heden. Hij vond de excuses van de koning goed. “Alleen vond ik, maar dat is misschien een beetje voorbarig van me, dat hij een daad had kunnen stellen.”

Morele verantwoordelijkheid

Onder de Kamerleden die aanwezig waren bij de toespraak was er ook volop lof voor de woorden van de koning. “Ik denk dat het van grootsheid getuigt als je dat durft te doen”, zei Sylvana Simons van Bij1 over het verzoek tot vergiffenis.

Tegelijkertijd noemt zij het “niet meer dan terecht dat de koning morele verantwoordelijkheid neemt” door te spreken. “Veel van wat heeft plaatsgevonden, gebeurde in naam van de koning.”

‘Niet namens mij’

Toch is niet iedereen in de Tweede Kamer enthousiast over de koninklijke excuses. Al van tevoren hebben verschillende Kamerleden gezegd dat ze daar geen behoefte aan hebben. Vanmiddag twitterde PVV-leider Geert Wilders bijvoorbeeld dat Willem-Alexander niet namens hem excuses heeft aangeboden.

Minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken herhaalde vandaag in Paramaribo de excuses namens Nederland, die premier Rutte in december maakte. Andere ministers en staatssecretarissen waren namens het kabinet bij herdenkingen op Curaçao, Aruba, Sint-Maarten, Bonaire, Saba en Sint Eustatius.

“Ik heb goede reacties gehoord. Mensen konden het live op tv zien of online, of ik vertelde het aan mensen die ik tegenkwam. Vooral dat de koning vergiffenis heeft gevraagd, heeft echt een enorme impact gehad.

Wel vragen mensen zich af: en nu, wat gebeurt er na de komma? En mensen vinden dat hij de excuses ook hier in Suriname zou moeten uitspreken, hier hebben de gruwelen plaatsgevonden, eeuwenlang. Wat is er mooier dan ook hier excuses aanbieden, omdat mensen hier verder met elkaar moesten?” Correspondent Suriname Nina Jurna