ORANJESTAD – Heel lang wilden Arubanen niet weten dat zij afstammen van tot slaaf gemaakten of slavenhouders, zegt historicus Adi Martis. “En als mensen erover praten doen ze dat alsof de situatie hetzelfde was als in Suriname of Curaçao of Amerika”, Maar dat klopt volgens de historicus niet. “Het was hier totaal anders”, zegt hij tegen Caribisch Netwerk.

Aruba had vergeleken met Curaçao, Bonaire of Sint Eustatius relatief en absoluut minder tot slaaf gemaakten. Ook de samenstelling van de slavenbevolking en de omstandigheden waren anders. “Dat maakt het ook uniek”, legt Martis uit.

In de podcastserie ‘Arubaanse roots: Het verborgen slavernijverleden’ vertelt Martis dat hij sinds de jaren vijftig al informatie over de geschiedenis van Aruba verzamelt en zich in de archieven heeft verdiept.

“Ik heb me altijd geërgerd aan wat de Nederlanders, maar ook de Arubanen schreven over de geschiedenis van Aruba. Zo zei men dat er geen slavernij bestond op Aruba, dat is gewoon onzin”, aldus de historicus.

Afrikaanse roots

In de podcast verwijst Martis naar de Afrikaanse wortels van verschillende Arubaanse tradities zoals de dande-muziek en de taal Papiaments. Na de eerste aflevering zijn de reacties verdeeld.

Schok, ontkenning en blijdschap passeren de revue. Er zijn mensen die zeggen: ‘blij dat de geschiedenis van Aruba wordt verteld’ en ‘zoveel geleerd’.

Maar ook uitspraken als ‘binnen de families zijn de verhalen bekend maar dat moet een familiegebeuren blijven’ en ‘Arubanen moeten een DNA-test doen’ maken deel van de online discussie.

’Nieuwe puzzelstukjes’

Inmiddels is het koloniaal verleden bij het Nationaal Archief van Aruba (ANA) gedigitaliseerd en komen ‘nieuwe puzzelstukjes’ bij waardoor het verleden van Arubanen voor de bevolking beter doorzoekbaar is, legt Edric Croes van het Nationaal archief uit.

Een dag voor de herdenkingsdag van 160 jaar afschaffing van de slavernij zette het archief ook emancipatie registers online. En op 1 juli ontving ANA een deel van de inventaris van de archieven van 1828 tot 1845.

Vergiffenis Op 1 juli zelf vroeg koning Willem-Alexander in een toespraak om vergiffenis. Dat werd op Aruba positief ontvangen. Al waren er ook vragen waarom de namen van de eilanden niet in de toespraak van de koning genoemd zijn. “We hebben gemerkt dat in vergeleking tot de excuses van Rutte hij de eilanden niet in zijn toespraak heeft genoemd. We vragen ons af waarom dat is”, zegt Gisele Sint Jago die aanwezig was bij de ceremonie. Afgelopen januari hield zij een protest tijdens het koninklijk bezoek aan de eilanden.Cultuurminister Xiomara Maduro zegt in een reactie toch wat verrast te zijn door de excuses van de koning, maar onderschrijft de woorden van de Arubaanse premier dat ‘welgemeende excuses altijd welkom zijn’. Voor mede-oprichter van stichting We Culture, Sonny Richardson, stemmen de excuses van de koning hem toch hoopvol. “Het wordt tijd dat we om tafel te zitten en een gelijkwaardig gesprek gaan voeren hoe we als maatschappij de toekomst in willen”, zegt hij.

We Culture organiseert al ruim zes jaar evenementen met aandacht voor Pan-Afrikanisme op het eiland. De stichting staat ook jaarlijks stil bij de afschaffing van de slavernij. In totaal deden zo’n tien organisaties mee aan de enige viering die op deze dag werd georganiseerd.

De viering ‘Emancipation Day’ werd ‘s avonds gehouden in San Nicolas en anders dan de officiële ceremonie werd het goed bezocht. “Ons doel was om op 1 juli met diverse organisaties samen te werken voor deze viering en dat ging uitstekend”, aldus Richardson.

Kleinschaligheid

Historicus Martis vindt dat het tijd wordt dat Arubanen het slavernijverleden niet langer ontkennen. “We hebben het (de slavernij red.) gehad. Maar erken ook dat de situatie hier anders was, ik praat slavernij absoluut niet goed. Maar door de kleinschaligheid op Aruba was het persoonlijker.”

Hij legt uit dat de tot slaaf gemaakten onderdeel werden van het huishouden en werkten onder andere in de cunucu’s, in de huishouding. Sommige hadden zelfs terreinen en huizen, het was niet te vergelijken met de situatie van Suriname of Amerika”, stelt de historicus.