ORANJESTAD – Het lijken op gele leeuwenkooien: zes cellen en bovenop zes anderen gestapeld. Ze staan in een loods waar geen wind komt, hoewel de Arubaanse gevangenis KIA hoog op een rots aan de kust is gebouwd. Veertien jongeren zitten er vast, tussen de 16 en 20 jaar. “Soms hebben we er ook 15-jarigen zitten”, vertelt maatschappelijk werker Fejite Zijlstra.

Het is niet makkelijk om als journalist binnen te komen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Curaçaose gevangenis; die is zelfs begonnen interviews met gedetineerden uit te zenden. Maar praten met de Arubaanse gedetineerden zit er helemaal niet in. Ook niet met de minderjarigen, om te vragen wat ze doen en of ze bijvoorbeeld aan hun toekomst werken om straks buiten niet weer terug te vallen.

“Kom, we gaan naar mijn kamer”, zegt Zijlstra gehaast. Er staat maar één bewaker op de afdeling en de jongens worden al onrustig, beginnen te roepen, lawaai te maken door tegen de tralies te slaan. Dat is niet ongewoon: er blijkt altijd een tekort aan personeel en daarmee de druk van een mogelijke escalatie.

In sommige cellen hangen doeken en vlaggen. Zijlstra: “Officieel mag dat niet, want het moet open zijn. Het personeel moet door de spijlen kunnen zien wat er in de cellen gebeurt. Dus privacy hebben de gedetineerden helemaal niet. Maar ja, de bewaarders kijken wat door de vingers. Als er een razzia is, wordt het wel allemaal weggetrokken.”

De zelfgemaakte gordijnen hangen voor de toiletten en douches, want er is geen afscheiding. Verder staat in elke cel een stapelbed voor drie personen maximaal, een kast die ze moeten delen, een tafel en wie het kan betalen, een ventilator. “Als je die niet kan kopen, dan heb je pech. Het kan bloedheet worden, 40 graden. Met als gevolg dat er veel huiduitslag is door de warmte. Het is onmenselijk. Of erbarmelijk, ik weet niet hoe je wilt dat ik het allemaal benoem. Op alle afdelingen is het trouwens zo.”

‘Als je geen ventilator kan betalen, heb je pech. Het kan bloedheet worden’

Dertig jaar bestaat de gevangenis en het is al jaren uit elkaar aan het vallen. Het leidt tot simpele ontsnappingen zoals 2019 ook weer liet zien. Maar ook tot gevaarlijke situaties. Het parlement gaf de minister van justitie nog 4 miljoen (Arubaanse) gulden extra om het hoognodige op te knappen. De minister wil een nieuwe gevangenis maar wanneer daar het geld voor komt, is nog altijd niet duidelijk. Volgens Zijlstra is met die 4 miljoen vooral de schade aangepakt die gedetineerden zelf hebben veroorzaakt. “Toen ze de boel in brand hadden gestoken.”

De reden van het bezoek is echter meer om te kijken hoe minderjarigen, die zijn veroordeeld, worden behandeld. Vooral omdat Aruba ook kinderen in de gewone gevangenis opsluit terwijl ze van de rechter eigenlijk naar een speciale jeugdinrichting (PIJ) moeten voor behandeling. Er zitten nu vier van die kinderen in het KIA die er dus niet horen. En de coronacrisis heeft het allemaal nog erger gemaakt, zo blijkt uit de informatie die de maatschappelijk werker geeft: ze zitten op de jeugdafdeling nu allemaal bijna de hele dag opgesloten. Zonder bezoek en dagbesteding.

“Officieel hoort een minderjarige alleen te zitten. Maar in sommige gevallen wordt toch een beetje door de vingers gekeken; zo’n jonge jongen helemaal alleen op een cel en dan kijken de bewaarders wie ze erbij kunnen zetten.” Voor hen is het namelijk best traumatisch in het begin, zegt Zijlstra. En nu door de corona, bestaat het bezoek dat een minderjarige normaal elke dag een uurtje mag ontvangen, alleen nog uit Skype-contact.

“Ze hebben ook recht op een uurtje sporten, maar dat is er niet meer want de sportleraar die we via het sociaal crisisplan hadden gekregen, is weer weg. We hebben ook een docent gekregen. Maar ja, dat is maar één persoon en zet ook geen zoden aan de dijk.” Volgens Zijlstra moeten scholen meewerken, zeker als een gedetineerde nog leerplicht heeft. Maar sommige willen niet meewerken, of het gaat moeilijk met huiswerk en nu moet ook alles online. “Het is gewoon een hele mijl op zeven. En iedereen geeft de Covid nu ook de schuld.”

‘Sinds Covid is het een dooie boel. De jongens zeggen zelf: we worden niet gecorrigeerd’

Er was eerst ook nog yoga één keer per week en er kwamen andere vrijwilligers bijvoorbeeld muziek geven, maar niemand mag dus meer komen sinds corona. Een grote praktijklokaal met airco staat leeg.

“Officieel moeten ze allemaal om 7 uur opstaan, maar dat gebeurt niet. Ontbijt ontvangen, je cel opruimen, douchen en meedoen aan het dagprogramma. Maar we hebben geen dagprogramma. En er is tekort aan personeel, en een heleboel dingen. Dus er is geen discipline voor die jongeren. Ze kunnen de hele dag blijven liggen als ze willen. Sinds Covid is het een dooie boel. De jongens zeggen zelf: we worden niet gecorrigeerd. En dan vinden we het vreemd dat als ze straks weer de straat op gaan, er van alles weer gebeurt”, zegt Zijlstra lachend.

Maar haar ogen lachen niet. Na het interview, buiten op weg naar huis, komen bij haar frustratie en boosheid naar boven. Maar ze is eigenlijk vooral triest. “Niemand interesseert zich echt voor die kinderen.”

Op de vragen dat dit toch niet zomaar kan, dat er internationale verdragen zijn zoals het kinderrechtenverdrag waar ook Aruba zich aan moet houden, verdragen over mensenrechten en er zelfs jaarlijks toezicht is door de Nederlandse inspectie Justitie en Veiligheid op de Arubaanse gevangenis, antwoordt Zijlstra: “Goede vragen. Kinderrechten, mensenrechten worden over het algemeen geschonden op Aruba en ook hier helaas. En ja, je kan een rapport maken en zeggen dat het niet deugt en dan?”

Het is volle bak op de jeugdafdeling, maar niet zozeer doordat de jeugdcriminaliteit toeneemt. Volgens de maatschappelijk werker en ook cijfers van justitie en de reclassering, plegen jongeren juist zwaardere misdrijven. Ze krijgen daardoor langere straffen en zitten dus langer vast. Aruba werd begin van dit jaar al met ernstige gevallen geconfronteerd: een vijftienjarige verdacht van het doodsteken van een man tijdens de jaarwisseling en amper een week later een zestienjarige die zijn opa doodstak.

Aankomende vrijdag komt Jeffrey weer voor de rechter, de minderjarige jongen die eigenlijk naar een speciale jeugdinrichting moest van de rechter na zijn eerste veroordeling. Maar door Aruba niet werd gestuurd vanwege gebrek aan geld. Na amper drie maanden vrij, is hij weer ontspoord en verdacht van poging tot moord.

Zijlstra: “Nee, natuurlijk ben ik niet verbaasd dat jongeren zoals Jeffrey weer in problemen komen. Want hier heb je ze niets te bieden, iemand alleen maar opsluiten. Het is bewezen ook dat alleen straffen niet werkt. En KIA is gewoon een leerschool om slechter op pad te gaan als je er niks aan doet. Bovendien: wie hier vastzit, is een product van daarbuiten. Natuurlijk zullen er altijd jongeren zijn met deviant gedrag. Maar als het buiten beter georganiseerd wordt, zitten er hier veel minder.”

Bron: Caribisch Netwerk